Ba kích tím có tên khoa học Morinda officinalis stow, còn được gọi là Ba kích thiên, mã kích, nhàu thuốc. Loài thực vật này thuộc chi Nhàu, họ Cà phê.
Ba kích là cây mọc leo thành bụi, ven rừng, đồi núi có độ cao tuyệt đối dưới 500m. Loại thảo dược này có thể tìm thấy ở các vùng đồi núi thấp của Việt Nam như Lạng Sơn, Hà Giang, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Hòa Bình.
Đặc điểm nhận biết
- Cây dây leo, thân mảnh có lông mịn, sống nhiều năm trên sườn đồi núi.
- Lá đơn nguyên mọc đối chữ thập, tạo thành các lóng thân dài từ 5–10 cm. Phiến lá thuôn hình bầu dục, đầu là ngọn gấp, đuôi lá hình tim hoặc tròn, phiến lá lúc non màu xanh, già màu trắng mốc và khi khô có màu nâu tím. Mặt dưới phiến lá đếm có 8-9 cập gân thứ cấp.
- Hoa trắng sau chuyển vàng.
- Quả kép phủ lông, có màu đỏ khi chín. Rễ cây phình to.
Thu hái và bào chế ba kích tím
- Ba kích tím được đào lấy củ để sử dụng làm thuốc
- Củ sau khi thu hái về sẽ được rửa sạch và phơi ráo nước
- Bộc lộ ra phần lõi, dùng dao tách phần thịt và rút bỏ lõi
- Phần thịt của củ ba kích sẽ được dùng làm thuốc (thường để ngâm rượu) bỏ phần lõi, không sử dụng
Thành phần và công dụng của củ ba kích tím
Trong rễ củ ba kích có chứa hoạt chất anthraglucozit, phytosterol, acid hữu cơ, đường, nhựa, 1 chút tinh dầu. Đặc biệt rễ củ tươi có chứa nhiều Vitamin C còn củ khô không có.
Theo Đông y: Ba kích vị cay chát ngọt, tính ôn, vào kinh can thận với những tác dụng chính như:
- Tác dụng hỗ trợ làm ấm thận, tráng dương, khỏe gân cốt, trừ phong thấp.
- Nước sắc có tác dụng hỗ trợ ổn định huyết áp, tăng sức dẻo dai, tăng sức đề kháng của cơ thể.
- Ngoài ra, rượu ngâm ba kích có tác dụng hỗ trợ tăng cường sức khỏe cho nam giới, bổ thận tráng dương, kiện gân cốt.
- Tác dụng hỗ trợ kéo dài thời gian quan hệ, hỗ trợ điều trị bệnh xuất tinh sớm.
- Tác dụng hỗ trợ điều trị chứng di mộng tinh ở nam giới.
Các bài thuốc từ ba kích
Hỗ trợ và điều trị gân cốt, xương khớp yếu, lưng và đầu gối đau buốt: Ba kích, đỗ trọng bắc tẩm muối sao, nhục thung dung, thỏ ty tử, tỳ giải tất cả 400g; Hươu bao tử: 1 bộ. Các vị trên làm thành viên thuốc. Mỗi lần uống 6g thuốc / 3 lần/ngày.
Hỗ trợ và điều trị suy nhược, gầy còm hoặc béo bệu, kém ăn, kém ngủ, chân tay đau nhức, huyết áp cao: Mã kích 150g (chế cao 1/5 để khử chất gây ngứa cổ), lá dâu non 250g, vừng đen chế 150g (sao thơm), hà thủ ô chế đậu đen 150g, ngưu tất 150g, rau má thìa 500g, mật ong 250g. Đem các vị trên chế hoàn mềm 10g. Ngày uống 3 lần/1 hoàn.
Hỗ trợ và điều trị bệnh thận hư: Nam giới liệt dương, xuất tinh sớm, phụ nữ khó thụ thai, dương hư: Mã kích, đảng sâm, phúc bồn tử, thỏ ty tử, thần khúc (tất cả 300g); Củ mài núi khô 600g. Đem các vị trên, tán bột mịn làm hoàn 10g với mật ong. Ngày uống 2-3 lần/ 1 hoàn.